وعده و وعید، توپ و تشر و حتی تهدیدات مادر هم تأثیری ندارد و پایش را در یک کفش کرده که دارو تلخ است و من نمی‌خورم. در نهایت مادر مجبور می‌شود دارو را با مقدار زیادی آبمیوه مخلوط کند و بدون اینکه حرفی از دارو به میان بیاورد، کودک را مجبور به خوردن دارو کند.
هر چند مطمئن نیست که آیا معجون دست‌ساخته‌اش کارایی لازم را در درمان فرزندش خواهد داشت یا خیر؟! این ماجرا و ماجراهایی از این دست قصه پرغصه مادرانی است علاوه بر تحمل رنج بیماری کودک دلبندشان، باید با مشکل دارو دادن به فرزندشان نیز دست و پنجه نرم کنند. بیماری یکی از سخت‌ترین و ناخوشایند‌ترین فصول در کتاب زندگی افراد محسوب می‌شود. اما وقتی این فصل در زندگی کودکان آغاز می‌شود مشکل چند برابر می‌شود؛ چراکه از سویی والدین تاب دیدن صورت برافروخته یا تن تب‌دار جگر گوشه‌شان را ندارند و به همان اندازه رنج می‌کشند؛ از سوی دیگر خوراندن دارو به کودک نیز خود یک معضل بزرگ به شمار می‌رود.
در واقع بسیاری از بچه‌ها به ویژه در سنین 3 تا 5سالگی مفهوم درستی از بیماری یا درمان ندارند و در مقابل تلخی دارو سرسختانه مقاومت می‌کنند و از خوردن دارو سر باز می‌زنند. هر چند مصرف دارو [حتی برای بزرگسالان] خوشایند نیست و کسی از خوردن دارو لذت نمی‌برد، ولی با توجه به اینکه کودک چیزی از مفهوم درمان یا ضرورت استعمال و مصرف دارو درک نمی‌کند، کار به مراتب سخت‌تر می‌شود. البته این داستان تنها مربوط به کودکان زیر 5 سال نیست و اکثر کودکان حتی در سنین بالاتر هم هنگام خوردن دارو سرسختی و مقاومت می‌کنند و همکاری از خود نشان نمی‌دهند و این معضلی است که اکثر خانواده‌ها در هنگام بیماری فرزندان‌شان، با آن مواجه هستند.
پیدا شدن قرص در پشت یخچال یا زیر مبل و کاناپه هنگام جارو کردن منزل، دلیل این مدعاست که کودکان بزرگ‌تر هم تمایل چندانی به خوردن دارو ندارند! در حقیقت متقاعد ساختن یک کودک در خوردن دارو کاری بسیار دشوار است و نیاز به صبر و حوصله فراوان و یادگیری برخی مهارت‌های خلاقانه دارد.
مثلث دارو، والدین و کودکان بیمار
قرص، شربت، آمپول، شیاف، سرم و سایر داروهایی که برای سلامت کودکان تجویز می‌شود دارای ساختار و ترکیبات مختلفی است که نگهداری، حمل و نقل، طریقه و میزان مصرف هر کدام از آنها به شرایط خاصی بستگی دارد و با هم تفاوت‌های اساسی دارند. داشتن آگاهی از موارد ذکر شده، از ضروری‌ترین نکاتی است که والدین هنگام بیماری فرزندشان باید از پزشک معالج سؤال کرده و در رعایت این موارد کوتاهی نکنند. ترکیب دارو با مواد غذایی، از دیگر نکات مهمی است که حتماً باید راجع به آن با پزشک معالج مشورت شود. به عنوان مثال هنگام مصرف آهن باید از خوردن شیر اجتناب شود، چراکه کلسیم موجود در شیر، میزان جذب آهن را کاهش می‌دهد. در مورد شیرخواران این نکته حائز اهمیت است که آهن در فواصل بین دو شیردهی به بچه داده شود. جذب برخی داروها در صورت مصرف با مواد غذایی خاصی سریع‌تر رخ می‌دهد؛ مانند آهن که اگر با مرکبات، آبمیوه یا سبزیجات مصرف شود جذب آن بهتر صورت می‌‌گیرد. لزوم آگاهی از مصرف دارو با معده خالی یا نوشیدن آب و مایعات بعد از دارو و توجه به پاسخ سؤالات مشابه، در تسریع روند بهبودی بیمار مؤثر هستند.
از سوی دیگر والدین باید در جریان باشند که این حق کودک است که از شرایط بیماری و علت خوردن دارو مطلع شود. بنابراین والدین جهت جلب همکاری فرزند خود، باید در حد توان و درک و فهم کودک راجع به این موضوع با او صحبت کنند و از گول زدن و فریب دادن کودک خودداری کنند. کودکانی که به آنها شخصیت داده می‌شود و در تصمیم‌گیری‌ها از آنها نظرخواهی می‌شود در خوردن دارو همکاری بیشتری از خود نشان می‌دهند. این بدان معناست که همواره باید نوعی ارتباط بین والدین، فرزندان و پزشک وجود داشته باشد. گاهی اوقات وقتی پزشک نکته‌ای را به کودک گوشزد می‌کند، تأثیر آن بیشتر از توصیه‌های والدین است. به خاطر داشته باشید که دارو خوراندن به زور به کودکان شبیه یک جنگ است که معمولاً پایان خوشی نخواهد داشت. نکته دیگری که والدین باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند، بحث خود درمانی یا تجویز دارو است. والدین به هیچ عنوان نباید به دلیل شباهت بیماری با بیماری قبلی از داروهای داخل یخچال استفاده کنند؛ چراکه اولاً امکان تاریخ گذشته بودن دارو یا اتمام بهترین زمان مصرف دارو وجود دارد، ثانیاً تجویز دارو باید حتماً توسط پزشک بعد از معاینه بیمار صورت پذیرد. به علاوه مصرف خودسرانه برخی داروها باعث بروز عوارض خطرناکی مانند خواب آلودگی، ناراحتی‌های پوستی، کهیر و تغییر در پوست صورت و سایر اندام‌های بدن، تشنج، تپش قلب و حتی در موارد حاد‌تر منجر به مرگ می‌شود؛ بنابراین توصیه می‌شود خانواده‌ها هنگام مواجهه با بیماری فرزندشان از تجویز دارو برای فرزندشان به شدت پرهیز کنند و در اولین فرصت فرزند خود را نزد پزشک ببرند یا به مراکز درمانی مراجعه کنند.
داروگریزی در کودکان
همانطور که اشاره شد، هیچکس از خوردن دارو لذت نمی‌برد و کودکان نیز از این قاعده مستثنا نیستند. اما دلایل دیگری نیز وجود دارد که باعث می‌شود کودکان از خوردن دارو گریزان شوند. عمده دلایلی که معمولاً باعث می‌شود کودکان در زمان بیماری به راحتی دارو نخورند، عبارتند از:
الف) تردید در مزایای دارو: کودکان معمولاً نمی‌دانند چرا باید دارو بخورند، به ویژه زمانی که یک کودک در خانه مریض است و سایر برادران و خواهران یا اطرافیان مریض نباشند.
ب) فشار‌های بیرونی: بیشتر بچه‌ها تحت فشار خانواده یا ترس از پزشک تن به خوردن دارو می‌دهند. این نوع دارو دادن به بچه تحت فشار، باعث می‌شود که او همیشه خود را تحت کنترل احساس کند و استقلال خود را از دست رفته ببیند.
ج) ترس از قضاوت دیگران: ترس از قضاوت دیگران در مورد بیماری از دلایل عدم تمایل به مصرف دارو در کودکان است. این مورد مختص کودکان بزرگ‌تر است، به‌ویژه اگر مجبور باشند دارویی را در مدرسه مصرف کنند.
د) فراموشی: برخی کودکان خوردن دارو را فراموش می‌کنند و باید حتماً به آنها تذکر داد. این معضل بیشتر در مورد داروهایی که باید در مدرسه خورده شود، دیده می‌شود.
ه) بیزاری از شکل یا مزه دارو: این موضوع روی تمایل کودک جهت مصرف دارو تأثیر منفی می‌گذارد. هر چند در سال‌های اخیر سعی داروسازان بر این بوده که شکل و مزه داروهای مخصوص کودکان را تا حد ممکن تغییر دهند و در تولید آنها از مواد طعم‌دهنده استفاده کنند، ولی در هر صورت، دارو دارو است! در ضمن امکان تغییر طعم برخی داروها نظیر کلاریتومایسین امکان ندارد و نمونه‌های خارجی آنها نیز تلخ است.
و) تجارب ناخوشایند: گاهی اوقات کودکان از بروز یا تکرار مجدد حوادث ناخوشایند هنگام خوردن دارو نظیر سر و صدای والدین یا استفراغ بعد از مصرف دارو و. . . وحشت دارند و این باعث می‌شود در خوردن دارو همکاری نکنند.
ز) عوارض دارو: عوارض برخی داروها نظیر خواب آلودگی، بیخوابی، تهوع، اسهال و. . . تمایل کودک را به مصرف دارو کاهش می‌دهد.
ح) سختی یا دشواری در مصرف دارو: مصرف برخی دارو، نیز برای کودکان کاری سخت است. به عنوان مثال بلعیدن قرص از جمله کارهایی است که گاهی اوقات بزرگ‌تر‌ها نیز در اجرای صحیح آن با مشکل مواجه می‌شوند، چراکه برخی از قرص‌ها باید حتماً بلعیده شوند و جویدن یا ترکیب آنها با آب یا آبمیوه امکان‌پذیر نیست.
چگونه بچه‌ها را در مصرف دارو متقاعد کنیم؟
بدون شک نقش والدین هنگام بیماری کودک، نقشی کلیدی و اساسی محسوب می‌شود. این خانواده است که می‌تواند با تصمیمات منطقی و راهکار‌های دوستانه، کودک را در خوردن دارو یاری کند. بنابراین بهتر است والدین در ابتدا با زبان کودکی با کودک خود صحبت و شرایط به وجود آمده را برای او تشریح کنند. او نیز به‌طبع مشکلات و نگرانی‌های خود را بیان می‌کند و با همفکری یکدیگر میتوان تصمیم واحدی گرفت. این رویکرد به‌ویژه در کودکان بزرگ‌تر نتیجه می‌دهد. در واقع کودک باید فلسفه خوردن دارو و نیاز به آن را درک کند. استفاده از عبارات تشویقی و حمایتی در جلب همکاری کودک بسیار مؤثر است. والدین به خاطر داشته باشند تنها مقوله‌ای که در این مورد کارساز نیست فشار، اجبار و تهدید کودک در مورد خوردن دارو می‌باشد.
داروهای تلخ، راهکار‌های شیرین
داروها عموماً تلخ هستند و خوردن آنها برای کودکان بسیار سخت است و در اکثر موارد، آن را از دهان خود خارج می‌کنند. ترکیب کردن داروهای تلخ با کمی آبمیوه یا مربا نیز از راهکار‌های خوراندن داروهای تلخ به کودکان می‌باشد. گاهی اوقات افزودن یک یا دو قطره رنگ خوراکی مجاز باعث خوشرنگ شدن دارو می‌شود و کودک به خوردن دارو تمایل پیدا می‌کند (البته بعد از مشورت با پزشک) خوراندن برخی از داروها با سرنگ نیز از راهکار‌های مناسب می‌باشد، چراکه علاوه بر امکان اندازه‌گیری حجم دارو، میتوان با کنترل و سرعت بیشتری به کودک دارو داد. فوت کردن در صورت نوزادان 9- 8 ماهه در هنگام دارو دادن، نیز از روش‌هایی است که بلع را آسان‌تر می‌کند. مصرف داروهای تلخ با معده پر در کودکان توصیه نمی‌شود، چراکه در صورت استفراغ موادغذایی نیز از معده خارج می‌شوند و علاوه بر مشکل دارو دادن مشکل تغذیه کودک نیز مطرح می‌شود.
مصرف قرص
همانگونه که اشاره شد، یکی از مشکلات اصلی کودکان بلعیدن قرص است. البته این امکان وجود دارد که برخی از قرص‌ها را با آب ترکیب کرد ولی بسیاری از قرص‌ها باید بدون جویده شدن یا حل شدن در آب بلعیده شوند و این کار برای کودک دشوار است. آموزش این عمل علاوه بر تمرین، نیاز به حوصله فراوان نیز دارد. برای آموزش بلعیدن قرص میتوان در ابتدا از تکه‌های کوچک و گرد خمیر نان یا شکلات‌های خرد شده کوچک استفاده کرد. استفاده از آبمیوه برای علاقه‌مند کردن کودک نیز از روش‌های خلاقانه است. برخی کودکان نیز معتقدند بلعیدن قرص با مایعات سفت‌تر نظیر دوغ یا شیرموز نیز آسان است.
نکات خلاقانه در مورد دادن دارو به کودکان
سعی نکنید هنگام خستگی یا عصبانی بودن خود و فرزندتان به او دارو بدهید. در مورد ساعت مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. تا با آرامش خیال به کودک دارو دهید.
در مورد نوزادان توصیه می‌شود دارو را در سرنگ یا قطره‌چکان بریزید و در حالی که او را بغل کرده‌اید یا روی یک سطح مطمئن قرار داده‌اید، آرام دهان او را باز کرده و دارو را در قسمت عقب دهان خالی کنید.
سعی کنید روند دادن دارو را به شیرخواران سریع انجام دهید تا شیرخوار اذیت نشده و خوردن دارو به تجربه‌ا‌ی آزاردهنده برای او تبدیل نشود. البته از عجله زیاد هم باید در این امر پرهیز کرد.
هنگام خوردن دارو با کودک صحبت کنید و سعی کنید فضایی شاد برایش فراهم کنید و از توپ و تشر و تهدید خودداری کنید. برای اینکه کودک راحت‌تر دارو را بخورد، میتوان با یک نمایش ساختگی مقداری از دارو را به عروسک محبوب کودک داد تا دریابد خوردن دارو کار عجیبی نیست. در صورتی که کودک شما به اندازه‌ای بزرگ است که می‌تواند خودش دارو را بخورد اجازه دهید با نظارت شما این کار را انجام دهد.
بلافاصله بعد از خوردن دارو، سراغ جمع کردن بساط داروها نروید و از کودک خود تشکر و ابراز خوشحالی کنید.
سخن پایانی
ذکر این نکته ضروری است که قطع خودسرانه یا تغییر میزان دارو( دوز) به هیچ عنوان منطقی نیست. اگر به مدت طولانی به کودک‌تان دارو داده‌اید، ولی اثری از بهبودی مشاهده نمی‌کنید، حتماً با پزشک مشورت کنید. در ضمن بسته دارو اسباب‌بازی نیست. دارو را حتماً در بسته‌بندی خودش نگهداری و از کندن برچسب یا مخدوش کردن دستور پزشک خودداری کنید، چراکه در صورت اشتباه در دادن دارو یا میزان آن ممکن است فرزند شما با مشکل جدی مواجه شود. خانواده‌ها باید این موضوع را نیز در نظر داشته باشند که تجویز خودسرانه دارو (به‌ویژه برای کودکان) به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود و همواره مراجعه به پزشک هنگام مواجهه با بیماری باید اولین گزینه باشد. در ضمن هیچ‌گاه نباید از دارو به عنوان اسلحه یا حربه‌ای برای تهدید استفاده کرد یا نقطه مقابل هیچ‌گاه نباید دارو را به عنوان شکلات به خورد کودک داد. داروها همواره باید دور از دست کودکان در جعبه یا کشوی مخصوص دارو که قفل داشته باشد نگهداری شوند.
نویسنده: وحید حاج سعیدی
منبع: روزنامه جوان